Pagtanaw, pananaw

PAGTANAW, PANANAW

nakatanaw na naman sa dalampasigan

ano bang mayroon upang aking titigan

ang barkong nakahimpil o ang karagatan

o baka nakatitig muli sa kawalan

marahil, pinagninilayan ang pagtanaw

sa lagay ng dukhang dinig ko ang palahaw

kung bakit hirap pa rin hanggang sa pagpanaw

habang sa sistema'y anong ating pananaw

bulok na sistema'y paano gagapiin

paanong pagsasamantala'y papawiin

paanong naghaharing uri'y pabagsakin

at lipunang makatao'y matayo natin

naritong puspusan pa ring nakikibaka

na mithing baguhin ang bulok na sistema

na layuning kamtin ng masa ang hustisya

at ibagsak ang uring mapagsamantala

- gregoriovbituinjr.

07.30.2023

Kwento - SONA na naman, sana naman...

SONA NA NAMAN, SANA NAMAN…

Maikling kwento ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa halos tatlong dekada na ay sumasali pa rin sina Igme at Isay sa mga kilos-protesta. Ani kumpareng Inggo nila: “Ano bang napapala natin sa pagdalo sa mga kilos-protesta? Nagbago ba ang buhay natin?”

Kaya napatanga sa kanya sina Igme at Isay. “Bakit ba ganyan na ang tono mo ngayon? Parang ikaw ang nagbago? Hinahanap mo pa rin ba na yumaman ka, gayong kakarampot lang naman ang sinasahod mo diyan sa pinapasukan mo?” ang sagot naman ni Isay.

“Mabuti nga na sumasama tayo sa kilos-protesta sa SONA upang ipakita ang tunay na kalagayan ng bayan kumpara sa ulat ng pangulo na pag-unlad kuno ng bayan. Na kesyo lumaki raw ang GDP subalit di naman ramdam ng mamamayan. Isang kahig, isang tuka pa rin ang mga maralita. Kontraktwal pa rin ang mga manggagawa.” ang tugon ni Igme.

“Subalit di pa rin naman nagbabago ang buhay natin?” ani Inggo.

“Magbabago ba ang buhay natin kung ang polisiya ng pamahalaan ay para sa negosyo, para sa mayayaman, para sa mga bilyonaryo? Hay, kaya tayo sumasama sa kilos-protesta sa SONA ay upang ipahayag natin na balintuna sa kalagayan ng bayan ang iniuulat ng pangulo, kundi para sa kanilang magkakauri lamang.” ani Igme.

Sumabad muli si Isay sa malumanay na paraan. “Kung ayaw mong sumama sa pagkilos sa SONA, huwag kang sumama. Kami na lang. Nais pa rin naming makiisa sa masa na matagal nang pinagsasamantalahan ng uring mapang-api. Ito ngang si Igme, kaytagal naging kontraktwal na dapat regular na sa kumpanya nila noon, hindi niya naipagtanggol ang sarili niya  laban sa kasong illegal dismissal dahil hindi siya noon sumali sa unyon. Bagamat pilit pa rin siyang ipinagtanggol ng unyon. Ang ganyang kaso ang hindi nireresolba ng pamahalaang ito. Ayos lang sa kanila ang kontraktwalisasyon dahil pabor iyon sa mga kapitalista.”

Napaisip si Inggo. “Kung sabagay, tama kayo. Subalit nangangako naman ang bagong pangulo na reresolbahin ang 6.5 milyong backlog sa pabahay. Baka mabiyayaan tayo roon.”

“Asa ka pa.” sabi ni Isay. “Ang balita namin, vertical ang itatayong pabahay, parang condo, at ang palakad diyan, dapat ay kasapi ka ng Pag-ibig upang may pambayad ka sa pabahay na milyon kada yunit. May pera ka bang pambayad? Hindi pangmaralita ang pabahay na iyon, kundi negosyo. Hindi serbisyo sa tao. Ninenegosyo na naman nila tayo.”

“Subalit gaya nga ng sinabi ko, taon-taon na lang ang SONA, kailan pa tayo titigil sa ganyang pagkilos?” muling sabi ni Inggo.

Agad namang sumagot si Igme, “Kaytagal na nating pinag-usapan iyan.  Kikilos tayo, hindi lang sa SONA, kundi sa Mayo Uno, Araw ng Kababaihan, Karapatang Pantao, at iba pa, basta may isyu ang bayan. Hindi para sa maralita ang mga nagdaang gobyerno kundi para lagi sa negosyo at sa mga kauri nilang mayayaman. Kaya nga ang polisiya nila ay taliwas sa kagustuhan ng mamamayan. Diyan pa lang sa usapin ng kontraktwalisasyon, mataas na bilihin, ang hindi maampat na land grabbing na hanggang ngayon ay hindi maipasa-pasa ang National Land Use Act, dahil asawa ng isang senador ang isa sa kilala nating land grabber, aba’y aasahan mo pa bang magbabago ang buhay natin. Ang dapat sa kanilang uring mapagsamantala sa maliliit ay ibinabagsak. Ayon nga sa awiting Tatsulok, ‘at ang hustisya ay para lang sa mayaman.’ At hindi tayo papayag na magpatuloy ang ganyan, lalo na para sa ating mga anak, apo, at sa mga susunod na henerasyon.”

Napatungo si Inggo. Maya-maya’y napatitig kay Igme, “Pilit ko pa ring inuunawa ang sinasabi ninyo. Habang sa utak ko ay para bang nangangako na naman ng matatamis ang pangulo tulad ng iba pang nakaraang pangulo.”

“Bente pesos na ba ang sangkilong bigas? Aba’y nang minsang  kumain tayo sa mall, trenta pesos na ang isang tasang kanin, asa ka pa rin sa pangako ng pangulo? Hanggang kailan ka kontraktwal?” Ani Isay.

Napatungo na naman si Inggo. “Sabagay, tama kayo. Nauunawaan ko na. Sasama ako sa inyo sa pagkilos sa SONA.”

Si Isay muli, “Makikinig tayo sa tunay na kalagayan ng bayan ayon mismo sa bibig ng mga manggagawa at kapwa natin maralita. Tayo pa rin namang magkakauri ang uugit ng ating kasaysayan at kinabukasan natin at ng ating mga anak. Magpalit-palit man ang pangulong para sa mga kapitalista, hindi pa rin magbabago ang buhay natin.”

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Hulyo 16-31, 2023, pahina 18-19.

Mapagmahal

MAPAGMAHAL

paano mabibigkis ang dalawang puso

sa pamamagitan ba ng kanilang nguso

hahalik-halikan ang diwatang kasuyo

o iluluha na lang ang pagkasiphayo

mabuti't may mapagmahal akong kasama

sa buhay, ang mutya ko't butihing asawa

habang patuloy pa rin sa pakikibaka

upang mabago yaong bulok na sistema

kaymahal na ng bilihin, tulad ng bigas

hirap ang masa sa lipunang di parehas

kaymahal na kahit ng pang-ahit ng balbas

mahal pa sa sahod ang sangkilong sibuyas

aba'y may pag-ibig na banal, bawal, hangal

paano ba talaga maging mapagmahal

lalo na't kapitalismo pa'y umiiral

pag naghangad ng tubo, aba'y nagmamahal

- greoriovbituinjr.

07.27.2023

Ilan pang nilay sa Pythagorean theorem

ILAN PANG NILAY SA PYTHAGOREAN THEOREM

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

 

Nasa hayskul pa lang ay natutunan na natin sa paksang sipnayan o matematika ang Pythagorean theorem. Ito yaong pormula sa sugkisan o geometry na pagkuha ng sukat ng tatlong gilid o side ng isang tatsulok na nasa ninety degrees o right triangle. Sinasabi rito na ang pinagsamang square ng dalawang gilid ay katumbas ng hypotenuse o yaong mahabang gilid na nakahilis. Madalas na sa paksang geometry ito natin napapag-aralan noon. Ang batayang pormula nito ay a² + b² = c². At ipinangalan ang theorem na ito kay Pythagoras, na isang sipnayanon o mathematician noong unang panahon.

 

Bakit mahalaga sa atin ang Pythagorean theorem at paano ba ito magagamit sa pang-araw-araw na pamumuhay? Halimbawa, nais mong sukatin kung ano ang sukat ng tayog ng puno o kaya’y gusali? Ilang metro ito, nang hindi mo ito sinusukat ng ruler na paisa-isa? Gagamitin mo ang Pythagorean theorem. Ginagamit din ito sa konstruksiyon at arkitektura. Pati sa nabigasyon upang mahanap ang pinakamaikling distansya. Ginagamit din upang suriin ang matarik na mga dalisdis ng mga bundok o burol.

 

Madalas na halimbawa o basic example nito ang ang3² + 4² = 5². Ibig sabihin ay (3 x 3) + (4 x 4) = (5 x 5), o 9 + 16 = 25. Ang dagsip o digit ng dalawang side ay 3 at 4. Ang hypotenuse naman ay 5.

 

Sa ilang pagninilay, napuna kong ang 36 + 64 = 100. At lahat sila ay square o pag na-divide ay parehong numero. 6 x 6 = 36; 8 x 8 = 64; at 10 x 10 = 100; o pag sinulat sa ibang paraan ay 6² + 8² = 10². Parang dinoble ang basic na itinuturo sa paaralan: 3² + 4² = 5² na  pag tinayms 2 mo ang digit, ang lalabas ay  6² + 8² = 10².

 

Dito ko na sinuri ang iba pang numero, na pag dinoble o triple, o times 4 o times 5 pa, ang lalabas ay pawang tama ang mga sagot. Kumbaga, may padron o pattern ang mga sukat.

 

Suriin natin isa-isa, at simulan natin sa mga nauna nating halimbawa.

 

3² + 4² = 5². (3 x 3) + (4 x 4) = (5 x 5). 9 + 16 = 25

 

6² + 8² = 10². (6 x 6) + (8 x 8) = (10 x 10). 36 + 64 = 100

 

9² + 12² = 15². (9 x 9) + (12 x 12) = (15 x 15) = 81 + 144 = 225

 

12² + 16² = 20². = (12 x 12) + (16 x 16) = (20 x 20) = 144 + 256 = 400

 

15² + 20² = 25².  = (15 x 15) + (20 x 20) = (25 x 25) = 225 + 400 = 625

 

18² + 24² = 30². = (18 x 18) + (24 x 24) = (30 x 30) = 324 + 576 = 900

 

21² + 28² = 35². = (21 x 21) + (28 x 28) = 35 x 35) = 441 + 784 = 1,225

 

24² + 32² = 40². = (24 x 24) + (32 x 32) = (40 x 40) = 576 + 1,024 = 1,600

 

27² + 36² = 45². = (27 x 27) + (36 x 36) = (45 x 45) = 729 + 1,296 = 2,025

 

30² + 40² = 50². = (30 x 30) + (40 x 40) = (50 x 50). 900 + 1,600 = 2,500

 

Sinubukan kong gawan ng tula ang paksang ito.

 

PYTHAGOREAN THEOREM

tula ni GBJ

 

theorem ang pamana ni Pythagoras ng Samos

sa atin, na kung talagang aaralin ng taos

sipnayan at sugkisan ay mauunawang lubos

upang sa pagsusukat ng tatsulok ay di kapos

sa right triangle, dalawang gilid at haypotenus

ambag sa pag-unlad upang lipuna'y makaraos

 

paano ba magagamit ang Pythagorean theorem

na sa kasaysayan ay malaking ambag sa atin

upang tayo'y umunlad, di manatili sa dilim

sa arkitektura nga't konstruksyon ay gamit natin

sa plano, pagtatayo ng gusali'y susukatin

upang maging matatag gamit ang nasabing theorem

 

O, Pythagoras, maraming salamat sa ambag mo

kaya mga itinayo'y nasusukat ng wasto

matatag, nakipagtagalan sa panahon, husto

gamit ang iyong pormula at batayang prinsipyo

di lang pormula ni Einstein, bantog din ang sa iyo

muli, pagpupugay, idolo ka naming totoo

 

* Talasalitaan:

sipnayan = matematika

sugkisan = geometry

dagsip = digit

dalisdis = slope

 

* litrato mula sa google

Paumanhin kung tula'y nakabartolina

PAUMANHIN KUNG TULA'Y NAKABARTOLINA

pagpasensyahan na ninyo ang aking tula

na nakabartolina sa sukat at tugma

mahalaga nama'y ang naririyang diwa

bakasakaling mayroon kayong mapala

pagkat kinahiligan ko ang pagsusukat

nagbibilang ng pantig habang nagsusulat

tinitiyak kung nagtutugma ba ang lahat

hanggang madama na ang ngalay at pulikat

baka kaya bihira ang mag-like sa post ko

nauumay na sa tula ko, sa tulad ko

kaya paumanhin kung katha ko'y ganito

nakakalaboso sa iisang estilo

pag piniga ang utak ay agad lalabas

ang pawis at dugo gayong di naman pantas

habang pinapangarap ang lipunang patas

kung saan ang bawat isa'y pumaparehas

paumanhin kung tula'y nakabartolina

sa tugma't sukat, tila tinanikala pa

pag naramdaman ko ang presensya ng masa

sa anumang paksa'y palalayain sila

- gregoriovbituinjr.

07.25.2023

Apyak pala ang pula ng itlog

APYAK PALA ANG PULA NG ITLOG

apyak pala ang tawag sa pula ng itlog

kahit kulay dilaw iyon, sa pula bantog

yolk ito sa Ingles, at apyak sa Tagalog

na madalas ay gusto nitong iniirog

mayroon pala tayong ganitong salita

na sa palaisipan ko nalamang sadya

na marahil dapat ipabatid sa madla

sa pamamagitan ng mga kwento't tula

mga dagdag kaalaman sa wika natin

na dapat itaguyod at ating gamitin

pag may bago o lumang salita, sabihin

sa amin, nang maisahog sa kakathain

tulad ng apyak, di lang sahog kundi ulam

na madalas ay kinakain sa agahan

tulad sa palaisipan ay gaganahan

kung may salitang bago gayong luma naman

- gregoriovbituinjr.

07.25.2023

* mula sa isang krosword at sa U.P. Diksiyonaryong Filipino, p. 70

Sa kubo

SA KUBO

dito ko napiling magpahinga sa kubo

at napagninilayan ang kung ano-ano

minsan naman, binabasa'y nabiling libro

hinggil sa paksang sipnayan at astronomo

kaysarap dito kaysa mainit na lungsod

na araw-gabi ay selpon, pindot ng pindot

pagtigil ko sa kubo'y nagbibigay-lugod

dinig ay kuliglig, di awtong humarurot

ang kubo'y talagang ginawa sa kawayan

kaya dama mo'y ginhawa pag nahigaan

baka rito'y lumusog ang aking katawan

sariwa ang hangin, maganda sa isipan

makasusulat dini ng maraming paksa

samutsaring danas na isinasadiwa

- gregoriovbituinjr.

07.25.2023

Mabuhay ang mga vendor!

MABUHAY ANG MGA VENDOR!

mabuhay silang maninindang anong sipag

na trabaho't kostumer ang inaatupag

upang kumita, upang buhay ay di hungkag

at naglalako sa maghapon at magdamag

hanggang maubos ang kanilang tinitinda

mga simpleng kakanin, payak na meryenda

upang mabusog kahit paano ang masa

upang buhayin din ang kanilang pamilya

salamat sa mga vendor na nabubuhay

sa trabahong marangal, mabuhay! mabuhay!

sa inyong lahat, taasnoong pagpupugay!

dahil naaalpasan ang gutom at tamlay

mura lang subalit nabubusog na kami

kaya madalas, sa tinda n'yo'y nawiwili

habang naritong nagpapatuloy sa rali

upang sa uri at sa bayan ay magsilbi

- gregoriovbituinjr.

07.25.2023

* litratong kuha ng makatang gala sa pagkilos sa SONA, 07.24.2023

Basta Bruce Lee

BASTA BRUCE LEE

pag post ko'y hinggil kay idol Bruce Lee

aba, ang nagla-like ay kayrami

dahil sa paksa'y nabibighani

pag-like nila'y kaygandang mensahe

di kagaya ng aking pagtula

nagla-like ay talagang bihira

gayunman, sadyang nakatutuwa

kung Bruce Lee at martial art ang paksa

sa Bruce Lee F.B. group nilalagay

sa kanya'y may kinalamang tunay

lalo't paksa ko sa tula'y tulay

upang pag-igihan pa ang nilay

kahit papaano, salamat, Bruce

pagkat post ko'y nila-like nang lubos

di ko man sila kilalang taos

katuwaan sa puso ko'y tagos

- gregoriovbituinjr.

07.25.2023

Nakatunganga sa kawalan

NAKATUNGANGA SA KAWALAN

"Why do you sit there looking like an envelope

without any address on it?" ~ Mark Twain 

madalas na laging nakatunganga sa kawalan

animo kalawakan ay aking pinagmamasdan

kahit wala, di tanaw ang ibong nagliliparan

dahil ang talagang lumilipad ay ang isipan

nakaupo lamang kung saan na kapara'y sobre

na walang nakasulat na patutunguhang sabi

naroong nagninilay-nilay, nagdidili-dili

inaapuhap kung saan ang kung anong mensahe

ah, bakasakaling dumapo rin sa iwing diwa

ang pakikipagniig sa diwatang minumutya

ang pagpapakatao't pakikipagkapwang sadya

ang pagbaka't prinsipyo ng manggagawa't dalita

di lang sobre kundi bato roong nakatalungko

maramdaman man ng katawan yaong pagkahapo

at ang utak sa pagbulay-bulay ay nagdurugo

ngunit tuloy sa pakikipaglaban, di susuko

- gregoriovbituinjr.

07.22.2023

* litrato mula sa google, bagamat may aklat na ganito na noon ang makata

Panlapi't salitang ugat

PANLAPI'T SALITANG UGAT

HUWAD ba ang salitang ugat ng HUWARAN?

ULID ba o ULIR pagdating sa ULIRAN?

tiyak na TIPON ang ugat ng KATIPUNAN

at LIPON ang salitang ugat ng LIPUNAN

salitang ugat ba'y inimbentong salita?

salin ng Ingles na rootword sa ating wika?

sunod ba tayo sa gramatikang banyaga?

o may sarili't panuntunang balarila?

salitang ugat pag nilagyan ng panlapi

tiyak kahulugan na'y magbabagong uri

sa unaha'y unlapi, sa gitna'y gitlapi

halimbawa sa itaas nama'y hulapi

lagyan mo ng panlapi ang salitang SAMPAY

MAGSAMPAY, NAGSASAMPAY, SAMPAYAN, SINAMPAY

lahat ng panlapi nga'y nagamit mong tunay

depende sa panahon ang panlaping taglay

ganyan umiinog ang ating gramatika

panlapi't salitang ugat, pinagsasama

pabago-bago ma'y unawa mo talaga

nababatid ang sayusay o retorika

- gregoriovbituinjr.

07.21.2023

Sa ika-50 anibersaryo ng pagkamatay ni Bruce Lee

SA IKA-50 ANIBERSARYO NG PAGKAMATAY NI BRUCE LEE 

07.20.2023

bata pa'y napanood ko na siya

sa lima niyang gawang pelikula

The Big Boss at Fist of Fury talaga

Way of the Dragon, Enter the Dragon pa

pati ang di natapos na Game of Death

bantog siyang martial artist subalit

namatay siya sa gabing pusikit

sa kama niyong artistang marikit

ngunit pelikulang kinagiliwan

ng madla'y sadyang walang kamatayan

aiya'y naging imortal at huwaran

ng mixed martial arts sa kasalukuyan

isa si Ip Man sa kanya'y nagturo

ng wing chun ku, kaydakilang guro

ngunit turo nila'y di maglalaho

na kumalat sa iba't ibang dako

ang Jeet Kune Do ay tinatag niya rin

na kung aaralin ko'y didibdibin

tinipon ang kanyang mga sulatin

Tao of Jeet Kune Do ay sinaaklat din

mabuhay ka, Bruce Lee, sa iyong ambag

isa kang moog na sadyang matatag

sa pelikula't librong nailimbag

reputasyon mo'y di na matitinag

- gregoriovbituinjr.

07.20.2023

* BRUCE LEE - November 27, 1940 - July 20, 1973

Di ako umaasa

DI AKO UMAASA

di ako umaasa sa anumang gantimpala

basta ako'y kikilos para sa obrero't dukha

magandang gantimpala na kung kamtin ang ginhawa

dahil lipunang makatao'y natayo nang sadya

di ako umaasang mayroong premyong salapi

basta tuloy ang kilos para sa bayan at uri

basta maibagsak ang mapang-api, hari't pari

maitayo'y lipunang patas, walang naghahari

di ako umaasa sa sinumang manunubos

na di darating, kundi ang sama-samang pagkilos

ng uring manggagawa, inapi't naghihikahos

labanan ang mapagsamantala't mapambusabos

walang gantimpala kundi makataong sistema

ang matayo para sa kinabukasan ng masa

guminhawa ang nakararami, di lang burgesya

sa pag-unlad dapat walang maiwan kahit isa

- gregoriovbituinjr.

07.19.2023

Pagkasaid

PAGKASAID

nasasaid din ba ang haraya

kaya minsan ay di makatula?

may panahon ding nakatulala

sa kawalan, walang bungang diwa?

madalas tumitig sa kisame

butiki'y nakitang nagbabate

nang biglang dumapo'y kalapati

naroong kasama'y kulasisi

ano na ngayon ang iisipin

kung ang utak ay di pipigain

haraya'y wala sa toreng garing

wala rin sa pusaling maitim

baka dapat magpahinga muna

pagkat diwa't katawa'y pagod na

baka naman bukas ng umaga

haraya'y bumalik, nagdurusa

- gregoriovbituinjr.

07.17.2023

Bawat tula ko'y piraso ng aking buto

BAWAT TULA KO'Y PIRASO NG AKING BUTO

bawat tula ko'y piraso ng aking buto

bawat katha'y tipak ng buong pagkatao

ang tula ko'y ako, ng aking pagkaako

sapul pagkabata hanggang aking pagyao

sumasagad sa buto, bungo'y nagdurugo

maitula lang ang nadaramang siphayo

bayo sa dibdib ay damang nagpapadungo

mga pilay sana'y gumaling na't maglaho

nang minsang madapa, nadama'y napilantod

animo'y nadurog ang aking mga tuhod

tila apektado rin ang aking gulugod

pati bawat kataga, saknong at taludtod

nadama kong napilayan akong matindi 

kaya pati sa pagkatha'y di mapakali

puso't diwa'y nayanig, sa dusa'y sakbibi

tulad ng pagtulang lumbay lagi ang saksi

patuloy akong kakatha ng tugma't sukat

may pilay man yaring pulso sa pagsusulat

sakaling tula ko'y binasa't dinalumat

tangi kong masasabi'y salamat sa lahat

- gregoriovbituinjr.

07.16.2023

Pag-amin

PAG-AMIN

inaamin ko, pangit talaga akong tumula

kaya mga nagbabasa't nagla-like ay bihira

di tulad ni makatang Glen at iba pang makata

madalas tumula't kaygaling talagang kumatha

minsan ngang magkita kami ni kasamang Marcelo

tanong niya'y bakit di nila-like ng kolektibo

ang mga tula ko, ayos lang iyon, ang sabi ko

ang mahalaga, sa pagkilos ay patuloy tayo

sinabi ni Pilosopo Tasyo'y gamit ko ngayon

na habang kausap si Ibarra'y nagsulat noon

nang di raw para sa kanyang mga kahenerasyon

sinulat sa baybayin, babasahin daw paglaon

mahalaga ngayon, sarili'y bigyan ng halaga

humaharap sa mundo ng taasnoo talaga

kahit tula ko'y tinuturing nilang walang kwenta

bagamat bawat tula'y tulay ko tungo sa masa

kaya pinagtutuunan ko na lang ay mensahe

para sa uri, para sa bayan, di pansarili

tuloy sa pagkatha kahit pa nila isantabi

o isuka ang aking tula, anong aking paki

napapangitan man sila sa aking tugma't sukat

ito ang aking paraang magbahagi sa lahat

bihira mang may mag-like, at tula ko'y inaalat

ay pinagbubutihan ko pa rin ang pagsusulat

- gregoriovbituinjr.

07.16.2023

Ang sosyalismo ay dagat

ANG SOSYALISMO AY DAGAT

anang isang kasama, ang sosyalismo ay dagat

walang nagmamay-ari, nakikinabang ay lahat

iyan din ang pangarap ko't adhika sa pagmulat

sa kapwa, uri't bayan, lasa man ay tubig-alat

di tulad ngayon, inangkin na ng mga kuhila

sa ngalan ng tubo, ang laksang bagay, isla't lupa

silang di nagbabayad ng tamang lakas-paggawa

at nagsasamantala sa obrero't maralita

sinong nais magmay-ari ng buong karagatan

marahil wala, pagkat di nila ito matirhan

baka naman may nagnanais na ito'y bakuran

upang yamang dagat ay kanilang masolo naman

sinong gustong may nagmamay-aring iilang tao

sa isang malawak na lupa dahil sa titulo

habang katutubo'y nakatira na noon dito

inagawan sila ng lupa ng mapang-abuso

mga pribilehiyo'y nasa mga nag-aari

yaman ng lipuna'y nasa burgesya, hari't pari

inapi ang tinuringang nasa mababang uri

ugat nga ng kahirapa'y pribadong pag-aari

kaya dapat nating ipagwagi ang sosyalismo

at itayo ang lipunang talagang makatao

di na korporasyon ang mananaig na totoo

kundi kolektibong pagkilos ng uring obrero

- gregoriovbituinjr.

07.16.2023

* litrato mula sa google

Payak na pamumuhay

PAYAK NA PAMUMUHAY

payak lamang ang buhay naming tibak na Spartan

lalo't patuloy na nakikibaka sa lansangan

talbos ng kangkong at tuyong hawot man itong ulam

pinapapak man ng lamok, at banig ang higaan

kaming tibak na Spartan ay nariritong kusa

upang depensahan ang dukha't uring manggagawa

laban sa mga gahaman at mapang-aping linta

na nakikinabang sa dugo't pawis ng paggawa

patuloy naming hinahasa ang aming kampilan

at isipan at pinag-aaralan ang lipunan

bakit laksa'y naghihirap at mayama'y iilan

paano mababago ang bulok na kalagayan

sariling kaginhawahan ay di namin adhika

kaya pagpapayaman ay di namin ginagawa

nais naming dukha'y sabay-sabay na guminhawa

kaya aming itatayo'y lipunang manggagawa

- gregoriovbituinjr.

07.15.2023

Kwento - Isalin ng KWF sa sariling wika ang mga batas upang madaling maunawaan ng masa

ISALIN NG KWF SA SARILING WIKA ANG MGA BATAS UPANG MADALING MAUNAWAAN NG MASA

Maikling kwento ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nasa korte ang ilang lider-maralita at doon ay ipinagtatanggol nila ang kanilang paninirahan sa lupang ilang dekada na nilang tahanan.

Nagkaroon kasi ng maling interpretasyon sa pagkakasalin ng blighted land, na ayon sa Republic Act 7279 o Urban Development and Housing Act of 1992, sa Section 3, Definition of Terms, na ang nakasulat: “(c) “Blighted lands” refers to the areas where the structures are dilapidated, obsolete and unsanitary, tending to depreciate the value of the land and prevent normal development and use of the area.” 

Naisalin naman ang iyon sa ganito: “c) Tinutukoy na “blighted lands” yaong mga lugar na kung saan ang mga nagpapababa sa halaga ng lupa at humahadlang sa normal na paggamit at pagpapaunlad ng nasabing lugar.” Makikita ang nasabing pagkakasalin sa kawing na https://pagbangon.blogspot.com/2009/11/udha-tagalog-version.html. 

“Nang maisabatas ang UDHA, o iyang Lina Law, ay agad naming ipinasalin kay Pareng Inggo, na isang makata, ang batas na iyan,” sabi ni Igme, “upang mas madaling maunawaan ng mga kasapi ng Samahan ng Magkakapitbahay sa Dulong Tulay, na naisalin naman niya. Pinaunlad namin ang lugar na iyan nang itinapon kami sa relokasyong iyan, na wala pang kabahayan. Kami ang naghawan ng damo, nagpatong ng mga bato at matayuan ng bahay, hanggang maging maunlad na ngayon.”

Subalit tugon ng hukom, “Hindi naman opisyal na tagasalin ng batas iyang si Inggo, kundi pagtingin lang niya iyan. Kaya ang ginagamit sa inyo ay itong batas na nakasulat sa Ingles. Diyan ang aming batayan paano talaga ma-interpret ang batas. Dahil tila mali ang pagkasalin niya sa nasabing seksyon ng batas. Sa Merriam Webster, ang bighted ay ": in a badly damaged or deteriorated condition." Ibig sabihin, lupaing malubhang nasira o lumalalang kondisyon. Ang inokupa ninyo ay hindi blighted land."

Umuwing luhaan ang mga maralita. Pakiramdam nila’y tuluyan na silang mapapaalis sa lugar na kaytagal na panahon nilang pinaunlad.

Hanggang sinabi ni Mang Igme, na siyang namumuno sa samahan, “Dapat pala, may opisyal na tagasalin ang mga batas ng bansa. Tayo kasi ang bansang ang mga dokumento ay pawang nakasulat sa Ingles habang nagsasalita tayo sa sariling wika sa araw-araw, kaya hindi nakasanayang magsalita ng Ingles. Naisahan tayo sa kamaliang di natin kasalanan. Nais lang naman nating maunawaan ang batas na tatamaan tayo.”

Nagmungkahi si Isay, “Dapat mag-lobby tayo ng batas na may ahensya ng pamahalaan na italagang tagasalin ng lahat ng batas ng ating bansa, at mungkahi ko ay kumausap tayo ng mga kongresista o senador na lilikha ng batas na itatalaga, halimbawa, ang Komisyon sa Wikang Filipino (KWF), na ahensya sa wika ng ating bansa, na siyang italagang opisyal na tagasalin ng lahat ng batas sa bansa, sa Tagalog man, Bisaya, o iba pang wika sa Pilipinas. Kung tatamaan ay katutubo, tulad ng Indigenous People’s Rights Act o IPRA, aba’y dapat isalin iyan sa wikang katutubo, upang hindi naman madehado tayong mamamayan. Di tulad sa nangyari sa atin. Dahil sa maling salin, ayon sa korte, eto, mukhang mawawalan tayo ng tahanan.”

Sumagot si Ingrid, “Paano po natin sisimulan iyan, aling Isay. May karanasan na po ba kayo sa, ano ‘yun, magpasa ng batas para sa mga senador o kongresista.”

“Pagla-lobby. Magla-lobby tayo ng batas sa mga kongresman at senador, na gawing opisyal na tagasalin ng mga batas ng bansa ang KWF o Komisyon sa Wikang Filipino. Ang una nating gawin ay lumiham sa kanila at ipaliwanag ang naging karanasan natin sa korte, at imungkahi nating upang di maulit sa iba ang ating karanasan, ay isabatas nila na gawing opisyal na tagasalin ng lahat ng batas ang Komisyon sa Wikang Filipino dahil sila naman ang ahensyang pangwika ng pamahalaan.”

“Maganda po ang suhestyon n’yo. Sana’y maumpisahan na agad. Tutulong po kami sa pagdadala ng mga liham sa Kongreso at Senado, habang magbabantay ang iba nating kapitbahayan upang ipagtanggol ang ating mga tahanan kung sakaling may banta na ng demolisyon.”

Si Mang Igme, “Salamat sa malasakit, mga kasama. Simulan na nating gumawa ng liham upang maging batas iyan. Kung di tayo kikilos, kailan pa? Simulan natin upang may maitulong tayo sa kapwa maralita.”

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), Hulyo 1-15, 2023, pahina 18-19.

KWF, gawing opisyal na tagasalin ng batas

KWF, GAWING OPISYAL NA TAGASALIN NG BATAS

gawing opisyal na tagasalin ng batas

ang ahensyang pangwika, at dapat iatas

doon sa Komisyon sa Wikang Filipino

mga batas sa Ingles, isa-Filipino

upang di maagrabyado ang mga dukha,

pesante, vendor, katutubo, manggagawa,

mangingisda, kababaihan, kabataan

bawat batas na apektado'y mamamayan

halimbawa na lamang ang UDHA at IPRA

na nasa Ingles, di maunawa ng masa

kung isinalin iyan sa wikang sarili

madaling maunawa, sa masa'y may silbi

dapat maisulat ang panukalang ito

at mapag-usapan sa Kongreso't Senado

lagdaan ng Pangulo upang maging batas

daan ito upang lipuna’y maging patas

- gregoriovbituinjr.

07.09.2023

* UDHA - Urban Development and Housing Act of 1992, Republic Act No. 7279

*IPRA - Indigenous Peoples' Rights Act of 1997, Republic Act No. 8371

Nais kong itanim ang tula

NAIS KONG ITANIM ANG TULA

nais kong itanim ang tula

tulad ng bawang at sibuyas

kapara'y magagandang punla

na sa puso'y nagpapalakas

huhukay ng tatamnang lupa

binhi'y ilalagay sa butas

at maayos na ihahanda

kakamadahing patas-patas

lalagyan ng mga pataba

ang mga katagang nawatas

ang lulutang na talinghaga

ay alipatong nagdiringas

daramhin ang bawat salita

na sa gunita'y di lilipas

ulanin at arawing sadya

tutubong sabay at parehas

magbunga man ng luha't tuwa

pipiliin ang mapipitas

aanihin ang bagong tula

na alay sa magandang bukas

- gregoriovbituinjr.

07.09.2023

* litrato'y kuha ng makatang gala

Sipnayan

SIPNAYAN

sineseryoso ko pa ring / pag-aralan ang sipnayan

na naunsyami nga noong / umalis sa pamantasan

upang sadyang pag-aralan / ang bayan, uri't lipunan

prinsipyo'y isinabuhay / bilang tibak na Spartan

binabasa-basa'y aklat, / inuunawang mabuti

pag may mga libreng oras / o kaya'y di mapakali

sipnayan sana'y natapos / subalit di nagsisisi

at ngayon binabalikan / ang kalkulus at dyometri

habang patuloy pa naman / sa paglilingkod sa madla

kasama'y mga kauring / manggagawa't maralita

tuloy ang pakikibaka't / tinutupad ang adhika

habang sa paksang sipnayan / ang sarili'y hinahasa

kurso kong B.S. Math noon / ay talagang di natapos

pagkat napapag-usapa'y / lagay na kalunos-lunos

ng dalita't manggagawa / kaya nagdesisyong lubos

umalis ng pamantasan, / paglingkuran ang hikahos

pagkat baka balang araw / ay mayroong maitulong

bagong sistema'y mabuo / sa tulong ng sipnayanon

paano bang kaunlaran / ay talagang maisulong

kung sakaling manalo na / ang asam na rebolusyon

ngunit di pa naman huli't / makakapag-aral muli

pagkat misyon at panahon / ay kayang ihati-hati

pag-aralan ang sipnayan / at paglingkuran ang uri

hanggang lipunang pangarap / ay ating maipagwagi

- gregoriovbituinjr.

07.05.2023

* sipnayan - math

Pagtula

PAGTULA

minsan, ayoko na ring tumula

pagkat ito na'y nakakasawa?

aba, aba, ang nagmamakata

ay titigil na ba sa pagkatha?

kapara ko ba'y sangkilong bigas

na nagtampo't wala nang mawatas

o kapara'y dahon ng bayabas

na di magawang maipanglanggas

balak, daniw, tula, binalaybay

kawatasan, rawitdawit, siday

anlong, dalit, diona, salaysay

o tanaga ang tulay sa buhay

ang tula ba'y kaya kong layuan

o panahon lang ng alinlangan

ah, pagtula'y di ko maiiwan

dama ma'y parang nasa kawalan

- gregoriovbituinjr.

07.05.2023

Pahayag ng publikasyong Taliba ng Maralita upang italagang opisyal na tagasalin ng batas ng bansa ang KWF

PAHAYAG NG PUBLIKASYONG TALIBA NG MARALITA

Hulyo 3, 2023

ISALIN NG KWF SA SARILING WIKA ANG MGA BATAS UPANG MAUNAWA NG MASA

Tayo lamang yata ang bansang halos lahat ng dokumento ay nasa wikang Ingles. Iyan may ay birth certificate, baptismal certificate, kumpil, marriage certificate,  death certificate, pagsali sa PhilHealth, SSS, GSIS, drivers license, application form upang makapagtrabaho, at marami pang iba. Lalo na ang mga batas na nakakaapekto sa mamamayan. Tulad na lang sa maralita, may Republic Act No. 7279 o Urban Development and Housing Act, Labor Code para sa manggagawa, Magna Carta of the Poor (Republic Act No. 11291), Safety Spaces Act (Bawal Bastos Law), o kahit ang Konstitusyon ng Pilipinas ng 1987.

Bakit pulos nasa wikang Ingles? Gayong maraming Pilipino, na bagamat dinaanan sa eskwelahan ang wikang Ingles, ay mas nais pa ring maisalin sa wikang Filipino ang mga batas na nakakaapekto sa kanila. Bakit? Dahil bihirang gamitin sa karaniwang pag-uusap o sa talastasan ang wikang Ingles ay limot na nila, o namimilipit na ang dila sa pagsasalita ng Ingles. At ang matindi, nais nilang ipasalin sa wikang Filipino ang isang batas dahil hindi nila maunawaan, na matagal pa kung kakailanganin nila ang diksyunaryong Ingles-Pilipino. 

Halimbawa, Republic Act 9741 o Anti-Torture Act. Nang maisabatas ito noong  Nobyembre 2009, may ilang grupo sa karapatang pantao ang inilimbag ito, subalit sa mga dating bilanggong pulitikal na binahaginan nito, hindi naman nila binasa, at nang tanungin ko kung bakit. Dahil nakasulat sa Ingles. Isalin ko raw upang maunawaan nila. Subalit hindi ako ang dapat gumawa niyon, lalo’t batas iyan ng bansa. Kung ako ang gagawa at may nagkamali sa salin, magagamit ba sa korte ang isinalin ko na siyang inunawa ng nakabasa. O mas dapat may isang opisyal na salin?

Mungkahi ko, isabatas ng pamahalaan, at italaga ang Komisyon sa Wikang Filipino (KWF)  bilang  opisyal  na  tagasalin  ng  lahat ng batas sa bansa na nakakaapekto sa mamamayan. Isalin sa wikang Filipino ng KWF at pag nalathala ay tatakan ito ng opisyal na salin ng KWF. Kumbaga ay imprimatur, tulad sa Bibliya. Mas maganda kung isalin sa mga mayor na wika sa bansa, Tagalog, Bisayan (Cebuano), Ilonggo, Waray, Ilokano, Kapampangan, Tausug, at marami pang wika.

Gumawa ng Executive Order ang pangulo ng bansa na itinatalaga ang KWF bilang opisyal na tagasalin ng lahat ng batas sa bansa, sa wikang madaling maunawaan ng madla, lalo na yaong mahihirap, at hindi nakatapos ng pag-aaral subalit nakakapagbasa. O kaya’y lumikha ng House Bill at Senate Bill, at lagdaan ng pangulo bilang Republic Act ang pagtalaga sa KWF bilang opisyal na tagasalin. O kaya’y amyendahan ang Republic Act No. 7104,na lumikha sa KWF, na nilagdaan ni dating Pangulong Cory Aquino noong Agosto 14, 1991.

Magtalaga ng mga tagasalin bilang ekstrang trabaho sa mga gurong boluntaryo sa gawaing ito. Sa pagsasalin ng batas, ilathala ang pangalan ng tagasalin, at nirebyu ng dalawang kawani ng KWF, at dumaan din sa pagrerebyu ng mga sektor na may kinalaman sa nasabing batas. Tulad na lang ng R.A.7279 (UDHA), dapat may mga lider-maralitang kasama sa pagrebyu, o kaya pagsasalin ng Labor Code, dapat may 2 kawani ng KWF at mga lider-manggagawang magrerebyu ng isinalin. Isama sa paglathala ng salin ang pangalan ng nagsalin, at mga nagrebyu.

Nang sa gayon, gamitin man ng madla ang opisyal na salin sa wikang Filipino, o  wikang Bisaya man, Ilonggo man, Ilokano man, ay hindi sila mababahala pag sakaling nasalang sila sa kaso at kailangan ng interpretasyon ng korte sa batas na isinalin. May laban sila dahil ang ginamit na salin ng batas ay may opisyal na tatak o imprimatur ng KWF. Nawa’y maisabatas ang adhikaing ito.

Mas magandang gamitin din ang Balarila sa Wikang Pambansa, na sinulat ni Lope K. Santos, na inilathala ng Surian ng Wikang Pambansa (SWP) noong 1939, upang maging maayos ang pagsasalin. Ang SWP ang dating tawag sa KWF. Sa ganitong panawagan, sino kaya ang mga pulitiko, o mga lingkod bayan ang ating dapat makausap?

* Unang nalathala ang pahayag na ito sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), Hulyo 1-15, 2023, pahina 7-8.

Salamisim

SALAMISIM

nais kitang puntahan

sa yungib ng kawalan

bakit lagi ka riyan

sa putik at karimlan?

nais kitang makita

at kukumustahin ka

agila ka pa rin ba?

o isa ka nang maya?

madalas ka raw lugmok

at walang maisuksok?

ginhawa'y di maarok

sa trabahong pinasok?

kahapon ay kahapon

iba na ang panahon

kaisa ka sa layon

kaya kita'y magtulong

lalaban tayong sabay

sa mga tuso't sinsay

sa apoy maglalantay

ang kamao't palagay

pahalikin sa lupa

ang gahamang kuhila

at iligtas ang dukha

sa palamara't linta

- gregoriovbituinjr.

07.01.2023

Nilay sa unang araw ng Hulyo

NILAY SA UNANG ARAW NG HULYO

di ko pa batid noon ang landas kong tatahakin

kung ang maging inhinyero ba'y aking kakayanin

o maging sipnayanon kung aral ay pagbutihin

hanggang mapasok ako sa pahayagang pangkampus

at pagsusulat na ang kinahiligan kong lubos

mula sa numero'y sa titik na nakipagtuos

sa pahayagang pangkampus naman naimbitahan

upang maging tibak at pag-aralan ang lipunan

nagbago ang lahat nang lumabas ng pamantasan

hanggang maging aktibistang Spartan at namuhay

ng matatag habang prinsipyo'y tinanganang tunay

sa uri't sa bayan, ang iwing buhay na'y inalay

anong kahulugan ng buhay, saan patutungo

anong katuturan ng butil ng pawis at dugo

upang kamtin ang mga pangarap at di gumuho

marahil panahon ko'y di pa naman nagagahol

patuloy akong kakatha't masa'y ipagtatanggol

at gagampanan kong buong husay ang bawat tungkol

- gregoriovbituininjr.

07.01.2023

* sipnayan - math; sipnayanon - mathematician