Larawan ng nakaraan

LARAWAN NG NAKARAAN

"We may have had black and white photos, but you can find here colorful memories."

itim at puti man ang larawan

ay kayraming gunitang nariyan

wala mang kulay kung iyong masdan

ay makulay pa rin kung titigan

ang kanilang mata'y nangungusap

sa pagitan nila'y nag-uusap

tila dinig bawat pangungusap

kahit sila lang ang nagkausap

iyan ang iyong mararamdaman

sapagkat tigib sa karanasan

bawat litrato'y may kasaysayan

na nagkukwento ng nakaraan

namatay na'y muling nabubuhay

ang tumanda'y bumabatang tunay

pawang mga alaalang taglay

na di basta na lang mamamatay

puti at itim man ang litrato

ay may kwentong nagbibigkis dito

na di malilimutang totoo

pagkat makulay kung suriin mo

- gregoriovbituinjr.

08.31.2023

Payo't palaisipan

PAYO'T PALAISIPAN

araw-araw na may pahayagan

binabasa ang isyu't kwentuhan

pati payo't pag-ibig sa tanan

krosword at sudoku'y sasagutan

napakapayak na pamumuhay

bagamat nakikibakang tunay

ang kaisipan ay sinasanay

nang kamtin ang asam na tagumpay

nagbabakasakaling matuto

o madagdagan ang pagkatuto

inunawa, di man saulado

ang samutsaring balita't isyu

minsan ay gagawan ko ng tula

batay sa opinyon ko't akala

ganyan ako bilang maglulupa

didighay na lang pag walang-wala

- gregoriovbituinjr.

08.31.2023

Ang mga kuting

ANG MGA KUTING

nakakatuwa ang mga kuting

tila sa kanila nahumaling

binuhat ko pagkat kagigising

nasa hita ko na't naglalambing

ganyan sila inaalagaan

sapul pa noong sila'y isilang

anong saya kung sila'y pagmasdan

pakakainin maya-maya lang

maigi nang may ganyang alaga

sa bahay ay talagang nawala

ang nagtatakbuhang mga daga

natatakot na baka malapa

bubuwit nga ang nahuli nila

kuko nila'y nandakma talaga

ang kinaing daga nang nakita

tanging ulo na lang ang natira

patakbo-takbo, hilig maglaro

naglulundagan nang may pagsuyo

nagkakalmutan, lambing ng puso

sumusuot sa mumunting dako

- gregoriovbituinjr.

08.31.2023

Kwento - Rali ng maralitang taga-Malipay

RALI NG MARALITANG TAGA-MALIPAY

Maikling kwento ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa ako sa mga sumama sa rali ng mga taga-Malipay sa isang araw nilang pag-iikot at pagpoprograma sa harap ng Senado, Kongreso at sa paanan ng Mendiola. Bunsod iyon ng nangyayari sa kanila na pagtanggal ng kuryente at ang buo nilang komunidad ay binakuran na ng pamilya ng isa sa makapangyarihan at mayamang angkan sa bansa.

“Dumudulog kami ngayon sa Senado upang mapaimbestigahan ang nagaganap sa aming lugar kung saan binakuran na ang aming pamayanan at tinanggalan pa kami ng kuryente kung saan wala na kaming ilaw sa gabi. Walang bentilador ang aming mga anak na kapag natutulog na’y nilalamok. Hindi na rin kami makapag-charge ng aming selpon dahilan upang hindi kami makontak ng aming mga kamag-anak.” Ito ang sabi ng isang lider-maralita habang tangan ang megaphone.

Binulungan din ako ni Ka Tek, ang bise-presidente ng aming samahan, “Pakinggan mo ang kanilang inilalahad. Talagang mula sa puso. Mula sa galit nila sa mga namamanginoon at nang-aagaw ng kanilang lupang tinitirahan.” Napatango na lang ako dahil totoo. Kita mong tahimik lang sila roon ngunit nanggagalaiti na sa galit bagamat nagpipigil.

Sigaw naman ng isang lider-maralita. “Karapatan sa paninirahan, ipaglaban!” At sinabayan din namin ang kanyang sigaw. “Karapatan sa paninirahan, ipaglaban! Karapatan sa paninirahan, ipaglaban”

Nagpa-receive din sila ng liham na humihiling na imbestigahan ng Senado ang nangyayari sa kanila. Subalit may agam-agam sapagkat isang Senador ang kalaban nila sa nasabing lupa at umano’y asawa ng isang talamak na land grabber. Sa isip-isip ko, hindi kaya harangin lang ang sulat? Gayunman, nagpatuloy sila sa pagkilos. Matapos iyon ay nagsilulan na kami sa mga sasakyan upang magtungo ng Mendiola.

Habang daan, napapag-usapan namin paano magpo-programa sa Mendiola, gayong alam naming di na pinapapasok sa makasaysayang tulay ng Mendiola ang sinumang nais magpahayag. 

Bukas ang Mendiola kung saan paroo’t parito ang mga sasakyan habang naglalakad naman papasok ang mga estudyante. Umakyat kami sa footbridge at pagdating sa paanan ng Mendiola ay agad nagladlad ng plakard, nagkapitbisig at nagprograma. Nais talaga ng mga maralita na matugunan ang kanilang problema, dahil buhay, gutom at kawalan ng tirahan ang kanilang kinakaharap. Para sa kanila, makasaysayan ang pagkilos na iyon. At naging bahagi kami ng nasabing kasaysayan.

Agad kaming hinarang ng mga pulis. Itinaboy sa labas ng paanan ng Mendiola. Mukhang napaganda pa ang pwesto, dahil sa mas maraming taong nagdaraan at nakasakay ang makakabasa ng aming mga plakard. At baka maunawaan nila ang aming mga ipinaglalaban.

Binigyan kami ng mga pulis ng labinglimang minuto para sa apat na tagapagsalita. Naglahad doon ng kanilang damdamin ang mga taga-Malipay. Habang ang mga kasama ay matatag na nagkakapitbisig.

Katanghaliang tapat na iyon. Matapos ang pagkilos sa Mendiola ay nagsikain muna kami. May baon ang ilan, habang kami’y kumain sa karinderyang malapit doon. Alauna na ng hapon nang lumarga kami.

Nang papunta na kami ng Kongreso ay nadaanan namin ang Commission on Human Rights o CHR. Bakit kaya hindi namin binigyan ng liham iyon? Sa isip-isip ko, baka dahil hindi na kaya sa buong maghapon ang lakarin. Matapos ang Kongreso ay pupunta pa sa Energy Regulatory Commission para hilinging ibalik ang kanilang kuryente.

Dumating kami sa panulukan ng Commonwealth Ave. at Batasan Ave. sa ganap na ikalawa ng hapon. Doon ay hinintay pa namin ang ibang kasamang umano’y nahuli ang sinasakyan. Pasado ikatlo ng hapon ay lumarga na kami. Mga limang sasakyan na lamang kami.

Sa South Gate ng Kongreso ay nagprograma agad kami habang sa North Gate naman nagtungo ang ilang kasama upang magpa-receive ng sulat. Sana nga ay maimbestigahan na, in aid of legislation, masulat ng midya, o kaya’y talagang maresolba na ang kanilang problema.

Hindi madali ang kanilang laban. Wala namang madaling laban. Ngunit ang ipinakita nilang pakikibaka sa ligal na paraan, pagtungo sa Senado, Malakanyang at Kongreso, ay nagbibigay inspirasyon sa iba pa na matutong ipaglaban ang kanilang mga karapatan sa paninirahan at mapahalagahan ang karapatan ng bawat tao.

Hindi na kami pumunta ng ERC dahil mag-aalas-singko na. Hindi na kami aabot. Gayunman, sana’y maipanalo nila ang kanilang laban.

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Agosto 16-31, 2023, pahina 18-19.

Hindi pala bakal ang aking katawan

HINDI PALA BAKAL ANG AKING KATAWAN

kayrami ko nang sakit na nararamdaman

ang akala ko'y bakal ang aking katawan

na tila handa laging bumangga sa pader

habang kasama ang magigiting na lider

na madalas, sa rali'y nasa harap ako

tinatablan pala ng sakit ang tulad ko

tibak na Spartan kasi ang paniwala

subalit ngayon, malimit nang matulala

tila ba napagtanto ko lang ito ngayon

habang ginagampanang mabuti ang misyon

dapat mayroong mentenans na iinumin

huwag na raw kumain ng maraming kanin

upang hindi palaging mataas ang sugar

upang hindi maasar nang wala sa lugar

sumubo lagi ng bitamina't mineral

nang lumakas at hindi laging hinihingal

dapat walong baso ng tubig ang inumin

dapat walong oras na tulog ang gagawin

magpainit sa araw at mag-ehersisyo

mag-jumping jack, mag-push up o mag-otso-otso

uminom din ng pito-pito pag umaga

iyan ang payo sa akin noon ni ama

ah, dama ko, dapat na akong magpalakas

mabuting malusog, di man bakal sa tigas

- gregoriovbituinjr.

08.27.2023

Ilog

ILOG

kailan tayo mauuntog?

upang alagaan ang ilog

at mga lugar pang kanugnog

pag araw na nati'y lumubog?

kailan pa magkukumahog?

upang alagaan ang ilog

pag tuhod na'y aalog-alog?

at mga kalamnan na'y lamog?

kahit ilog man ay di bantog

pangarap man ay di matayog

ito man lang ay maihandog

sa kinabukasan at irog

- gregoriovbituinjr.

08.26.2023

* alay na tula bilang tugon sa Right of Nature (RoN) page sa fb, sa inilabas nilang "Ang Ilog ay Buhay" na matatagpuan sa kawing na:

https://web.facebook.com/photo/?fbid=678296577678446&set=a.636241711883933

* litrato mula sa google

Mag-aral din ng martial art

MAG-ARAL DIN NG MARTIAL ART

dapat na may alam din tayo sa martial art

sakaling sa atin ay may biglang bumanat

holdaper man o sinumang nais mangkawat

sa panahong tayo'y talagang inaalat

matuto ng wingchun, yaw-yan, nang di masilat

prinsipyo ng jeetkundo't judo'y madalumat

maging listo sa depensa't huwag malingat

baka mahal mo ang ipagtanggol mong sukat

anong dapat kung may kutsilyo ang kalaban?

eskrima't arnis ba'y basta gagamitin lang?

sa magulong mundo'y anong kahihinatnan?

kung magtanggol sa kapwa't sarili'y di alam

- gregoriovbituinjr.

08.25.2023

Sa wala't winalan ng tinig

SA WALA'T WINALAN NG TINIG

ako'y nakipagkapitbisig

sa wala't winalan ng tinig

namumutawi sa'king bibig

sa kanila ako'y titindig

gawin anong kayang magawa

upang bigyang tinig ang dukha

na tinuring na hampaslupa

sapagkat sila'y walang-wala

buong puso ko nang niyakap

ang prinsipyo't aming pangarap

isang sistemang mapaglingap

laban sa tuso't mapagpanggap

itatayo'y lipunang patas

na ang palakad ay parehas

bunga'y di man basta mapitas

ay mayroong magandang bukas

lalaban akong buong husay

upang matupad yaring pakay

ah, ito man ang ikamatay

tanggap na ang palad kong tunay

- gregoriovbituinjr.

08.25.2023

Maling impormasyon sa aklat na "Filipino Food"

MALING IMPORMASYON SA AKLAT NA "FILIPINO FOOD"

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nabili ko ang aklat na What Kids Should Know About Filipino Food, Second Edition, sa Fully Booked Gateway, Cubao, QC nito lang Abril 17, 2023. Sinulat ito ni Felice Prudente Sta. Maria, at may mga dibuho ni Mika Bacani. Batay sa pamagat, ang aklat na ito'y para sa mga tsikiting, sa mga bata, nag-aaral man o hindi. Inilathala ito ng Adarna House noong 2016.

Ano nga bang makukuhang aral dito ng ating mga tsikiting kundi tungkol sa pagkaing Pinoy? Mabatid ang iba't ibang pinagmulan at anu-ano ang mga pagkaing Pinoy mula sa iba't ibang dako ng bansa.

Subalit may nakita akong mali sa isang entri. Opo, maling impormasyon. Marahil may iba pang mali subalit hindi natin alam pa. Nakasulat sa pahina 45, sa ilalim ng talaan ng Calabarzon na mula sa Quezon province ang bagoong Balayan. Alam ko agad na mali dahil taga-Balayan, Batangas ang aking ama, at paborito kong sawsawan ang bagoong Balayan.

Sa talata ng Batangas, ito ang nakasulat: Batangas adds adobong dilaw, bulalo, maliputo, sinigang na tulingan, and tawilis.

Sa talata ng Quezon ay ito naman: Quezon brings bagoong Balayan, barako coffee, lambanog, pansit habhab, patupad rice cake, paksiw na bituka ng kalabaw, hand-size oval tamales, and sinaing na tulingan.

Sa Batangas ay kilala rin ang barako coffee at sinaing na tulingan. Subalit hindi sa Quezon mula ang bagoong Balayan, kundi sa Balayan, Batangas.

Marahil, ininebenta rin ang produktong bagoong Balayan sa ilang bayan sa Quezon at patok ito roon. Kaya ipinagpalagay ng awtor na ang bagoong Balayan ay mula sa lalawigan ng Quezon, subalit kung nagsaliksik lamang siya, at marahil ang nag-edit ng kanyang aklat, makikitang mali ang entri na iyon sa aklat. Na ang bagoong Balayan pala ay produktong galing sa Balayan, Batangas.

Marahil sa Ikatlong Edisyon ng nasabing aklat ay maiwasto na ang maling entri.

Ginawan ko ng tula ang usaping ito:

KAMALIAN SA LIBRONG "FILIPINO FOOD"

sa aklat na Filipino Food ay may kamalian

mula raw sa Quezon province ang bagoong Balayan

mali po ito't dapat itama, batid ko iyan

pagkat ama ko'y Balayan, Batangas ang minulan

aklat itong nagbibigay ng maling impormasyon

sa mga batang baka nagbabasa nito ngayon

ano bang dapat gawin upang maitama iyon

sikat na Adarna House pa ang naglathala niyon

marahil nang minsang nagpa-Quezon ang manunulat

ay doon nga natikman ang bagoong na maalat

habang kumakain at nagsasaliksik ngang sukat

sa kwadernong dala'y agad niya iyong sinulat

subalit dapat nilaliman ang pananaliksik

lalo't sa impormasyon ang libro'y siksik at hitik

di napansin ng editor? o di na lang umimik?

aba, ito po'y iwasto nang walang tumpik-tumpik

08.25.2023

Kalabasa't noodles

KALABASA'T NOODLES

pampatalas daw kasi ng mata

iyang kalabasa, sabi nila

naisip ipaghalong talaga

yaong noodles at ang kalabasa

sa kalabasa'y gumayat ako

ng mumunti lamang, kapiraso

nilagay ko muna sa kaldero

at pinakuluan ngang totoo

saka nilagay ang isang plastik

ng noodles, tila ba ako'y sabik

tinikman ko't kaysarap ng lintik!

parang sa sarap mata'y titirik

masyado namang paglalarawan

ay, tugon kasi sa kagutuman

talaga akong pinagpawisan

at nalamnan ang kalam ng tiyan

- gregoriovbituinjr.

08.24.2023

Ang aking tibuyô

ANG AKING TIBUYÔ

bata pa'y naging ugali ko nang magtipid
at sa tibuyô maglagak ng barya'y batid
na nakagisnan na naming magkakapatid
pagkat tinuro ni Ama ng walang patid

bao ng niyog ang tibuyô namin noon
iba'y biyas ng kawayan ang ginanoon
hanggang magbinata'y tuloy ang pag-iipon
nang magkaasawa'y gawain pa rin iyon

nang magpandemya, mga walang lamang basyô
ng alkohol ay aking ginawang tibuyô
kaysa itapon ang plastik na di mahulô
ay ginamit muli't barya'y doon binuslô

sa dulo ng taon, tiyak ito'y bubuksan
dahil napunô na ng baryang daan-daan
ibabangko kaya ang mga baryang iyan?
o ibibili ng regalo o aklat man?

salamat, Ama, sa tibuyô mong pangaral
kami'y may ipon, maghirap man ng matagal
may madudukot para aming pang-almusal
buti't sa isip namin, ito'y ikinintal

- gregoriovbituinjr.
08.24.2023

* tibuyô - taal na salitang Tagalog (Batangas) katumbas ng salitang Kastilang alkansiya

Kung babangon lang tayo

KUNG BABANGON LANG TAYO

kung babangon lamang tayo

kung kapitbisig lang tayo

kung nagkakaisa tayo

babagsak ang mga tuso

ah, huwag natin hayaang

tayo'y pagsamantalahan

ng burgesya't mayayaman

at naghaharing iilan

dahil di nagkakaisa

ay naaping isa-isa

kung di pa rin magkaisa

lalagi pa ring mag-isa

ah, kung tayo'y babangon lang

ay lalagpak ang gahaman

bundatin silang tuluyan

hanggang pumutok ang tiyan

tara, tayo'y magsibangon

at magsikilos sa layon

bunutin na natin ngayon

ang pangil ng mga leyon

- gregoriovbituinjr.

08.24.2023

* litrato mula sa google

Ang Panuntukan o Pinoy Boxing

ANG PANUNTUKAN O PINOY BOXING

Saliksik, sanaysay, at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isang katutubong anyo ng boksing umano ng Pinoy ay tinatawag na "panuntukan". Tiyak na mula ito sa salitang "suntok" na nilagyan ng unlaping "pan" at hulaping "an". Mula sa "pansuntukan' ay uminog ito sa "panuntukan". Hmmm, magandang salita, na maaari nating masabing wastong salin ng boxing sa wikang Filipino.

Malaki umano ang impluwensya ng panuntukan sa Western boxing. Ayon sa isang guro ng eskrima at dating amateur na kampyong boksingero na si Luckly Lucaylucay: "The English style of boxing would almost always lose to the Filipino style," at idinagdag pa niya, "It was just vastly sophisticated." Ang apelyido niyang Lucaylucay ay Pinoy, na sa pananaliksik natin sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 719, ay ganito ang nakasulat: lukay-lukayan [Sinaunang Tagalog]: tanikalang ginto.

Sa kanyang tinuran, aba'y ganoon pala katindi ang panuntukan ng Pinoy. Narito ang isang talatang sinulat ni Perry Gil S. Mallari kung saan binabanggit ang panuntukan, na nalathala sa magasing Rapid Journal, Vol. 6, No. 2, (Book 20, Taon 2001), pahina 45:

Filipino Martial Arts Influence

The Filipino martial arts and Western boxing crossed their paths in the island of Hawaii during the 1920s. Hawaii then, was a volatile territory and a great melting pot of cultures and martial arts. Filipinos in Hawaii during that time practiced their own indigenous form of boxing called panuntukan, whose movements are derived from knife fighting. In an interview conducted by Lilia Inosanto Howe, escrima master and former boxing amateur champion, Luckly Lucaylucay recounted how the Filipino method performed against the established form of Western boxing of that period: "The English style of boxing would almost always lose to the Filipino style," says Lucaylucay, "It was just vastly sophisticated." Thus, after experiencing the efficacy of the Filipino strategy, visiting serviceman and boxers adapted the panuntukan concept. Some believe that the Filipino ingredient aided the transition of boxing's body mechanics from a rigid straight-forward structure to a more fluid and alive form.

Narito naman ang malayang salin ko ng nabanggit na talata:

Impluwensya ng Filipino Martial Arts

Nagkurus ang landas ng Filipino martial arts at Western boxing sa isla ng Hawaii noong 1920s. Ang Hawaii noon, ay hindi pa matatag na teritoryo at lugar na malawak ang paghahalu-halo ng mga kultura at sining-paglaban o martial arts. Ang mga Pilipino sa Hawaii noong panahong iyon ay nagpapraktis ng kanilang sariling katutubong anyo ng boksing na tinatawag na panuntukan, na ang mga galaw ay hango sa pakikipaglaban gamit ang kampit o kutsilyo. Sa isang panayam na isinagawa ni Lilia Inosanto Howe sa escrima master at dating boxing amateur champion na si Luckly Lucaylucay, ikinwento nito kung paano isinasagawa ang pamamaraang Pilipino laban sa matatag na anyo ng Kanluraning boksing noong panahong iyon: "Ang istilong Ingles ng boksing ay halos palaging natatalo sa istilong Pilipino. ," sabi ni Lucaylucay, "Ito ay napaka-sopistikado." Kaya naman, matapos maranasan ang bisa ng istratehiyang Pinoy, niyakap na ng mga dumadalaw na kawal at boksingero ang konsepto ng panuntukan. Naniniwala ang ilan na ang sangkap na Pilipino ay tumulong sa paglipat ng mekanika ng katawan ng boksing mula sa isang matibay na tuwid na istraktura patungo sa isang mas magalaw at buhay na anyo.

Sinubukan kong ilapat sa tula ang naturang saliksik:

PANUNTUKAN

isa palang anyo ng taal na sining-paglaban

ang noon pa ma'y tinatawag nilang panuntukan

ginamit noon sa Hawaii ng mga kababayan

marahil ay salin ng boxing sa kasalukuyan

di nga raw manalo ang kanluraning boksing dito

sa estratehiya't galawan ng ating kamao

na mula sa sining-tanggol na gamit ang kutsilyo

mapapahanga ka sa dagdag-kasaysayang ito

mula salitang ugat ng panuntukan na suntok

kung paanong wikang ugat ng panuluka'y sulok

habang historya'y binasa, kayraming naaarok

panuntukan kaya'y ilan ang noon inilugmok?

salamat sa kasaysayang dapat ipamahagi

taal na salitang buhay pa't dapat manatili

sining na patunay na di tayo basta pagapi

sa sinumang sa atin ay basta mang-aaglahi

08.22.2023

Pangarap

PANGARAP

iniisip ko pa ring makalikha

ng nobela sa uring manggagawa

o kaya'y isang libro'y iaakda

hinggil sa buhay at danas ng dukha

paano ko kaya ito gagawin

kung laging punumpuno ng panimdim

pulos dusa't lumbay, at nasa bangin

ng kawalan, hinihipan ng hangin

magsanay muna sa maikling kwento

hanggang magamay ang pag-akda nito

pahabain at palamnan pa ito

hanggang nobela'y maakdang totoo

ah, ganoon lang ba iyon kadali?

ngunit paano naman mapapawi

yaong kabulukang nananatili

at nagpayaman sa mga tiwali

kaya ko pa bang maging nobelista

sa panahong tigib ng pagdurusa

o kaya'y magmakata lang talaga

hanggang mamugto yaring mga mata

- gregoriovbituinjr.

08.21.2023

RAMBOLetra

RAMBOLetra

limang letra lang na nirambol ko

ang salitang nabuo na'y tatlo

mula sa app na laro kong bago

na ikinasisiyang totoo

A, B, E, K, at R, limang titik

ay may mabubuo ang matinik

tatlong salita'y BAKER, BRAKE at BREAK

sinagot di man lango't nag-BAREK

habang narito sa pahingahan

at walang ibang pagpahingahan

ng nasa loob ng kalooban

ay sumagot ng palaisipan

sa iwing diwa'y nakapagmulat

mula lima'y sinubok ang apat

na titik, aba'y napamulagat

BEAK, BAKE, BEAR, RAKE ang nabuong sukat

kakaiba ang bago kong laro

na letra'y pinagbali-baliko

mula rito'y aking napagtanto

ang kaibhan ng banli at banto

- gregoriovbituinjr.

08.21.2023

* Word Connect ang pangalan ng app ng larong ito sa selpon

Kwento - Anak, pag-aralan mo rin ang lipunan

ANAK, PAG-ARALAN MO RIN ANG LIPUNAN

Maikling kwento ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kinagabihang umuwi ang anak mula sa paaralan, naikwento nito sa kanyang ama na tinanggal na pala sa kolehiyo ang pagtuturo ng wikang Filipino at Kasaysayan.

“Itay, bakit nangyari iyon? Wala na bang saysay ang mga paksang iyan sa atin? Ang mga iyan pa naman ang paborito kong subject.”

Humihigop noon ng kape habang nagbabasa ng pahayagan ang kanyang ama nang kanyang kausapin. Napatingin sa kanya ang ama, napakunot ang noo, at marahang ibinaba sa hapag-kainan ang tasa ng ininom na barakong kape. Saka sa kanya bumaling ng tingin.

“Ang inyong edukasyon kasi, anak, sa ngayon ay nakabalangkas na sa kapitalistang globalisasyon, kung saan dapat ang mga gradweyt ay manilbihan sa mga mayayamang bansa. Kaya sa inyong K-12 noon, pulos mga pagsasanay na bokasyunal at teknikal ang tinututukan. Dahil iyon ang kailangan sa ibang bansa. Kaya hindi nakapagtatakang tanggalin ang mga subject na Filipino at Kasaysayan dahil wala naman daw iyang paggagamitan pag nagtrabaho na kayo sa ibang bansa. May tinatawag nga kami noon na brain drain, dahil ang mga magagaling nating gradweyt ay kinukuha at binabayaran ng malaking sahod ng mga banyaga upang magtrabaho sa kanilang bansa, kaya tayo nawawalan ng magagaling na magsisilbi sana sa ating bayan.”

“Paano na ang mga tulad ko, Itay? Nais kong maging guro upang makapagturo pagkagradweyt ko. At nais kong ituro ang wikang Filipino, Kultura, Panitikang Bayan, at lalo na ang Kasaysayan. Kung tinanggal na iyan, di ko na maituturo iyan sa kolehiyo. Magiging batayang paksa na lang sila sa elementarya. Malamang ay mga estudyante sa elementarya ang turuan ko. Para bagang hanggang doon na lang ang mga subject na iyon. Wala na bang halaga sa pamahalaan na matutunan ng mga mag-aaral ang wika at kasaysayan? Lalo na ngayong buwan ng Agosto, na Buwan ng Wikang Pambansa, at Buwan din ng Kasaysayan.”

“Alam mo, anak, may mga pag-aaral ding hindi mo makukuha sa apat na sulok ng paaralan, dahil ayaw itong ituro ng mga kapitalistang edukador. Tulad halimbawa ng kung ano ang totoong ugat ng kahirapan, na hindi naman kamangmangan, kapalaran, populasyon o katamaran. Iyon naman ang tinuturo namin sa aming mga kasama sa pabrika, sa unyon, pati sa mga komunidad. Palagay ko, anak, aralin mo rin iyon.”

Napatitig ang anak sa ama, “Ano naman ang halaga niyan sa aming mga estudyante? Eh, hindi naman iyan subject sa eskwelahan?”

“Ang tanong mo kasi, anak, ay kung bakit tinanggal ang wikang Filipino at Kasaysayan sa kolehiyo. Aba’y iIlang taon nang nangyayari iyan. May kaugnayan din ang pag-aaral mo ng lipunan sa kung bakit nawala na ang mga paborito mong subject. Sa globalisadong mundo kasi, balewala na sa merkado ang kung anu-anong hindi naman nila magagamit upang umunlad ang kanilang mga korporasyon. Kaya nagkaroon kayo ng K-12 upang mas ang pag-aralan na ninyo ay ang mga bukasyunal at teknikal, at hindi na ang hinggil sa usaping pambansa, tulad ng Kasaysayan at Wika.”

“Ah, eh, salamat, Itay, sa mga paliwanag, pag-iisipan ko po iyan.”

“Ang tanging maipapayo ko sa iyo, anak, pag-aralan mo ang lipunan. Aralin mo ang kasaysayan ng mga nagdaang lipunan at itanong sa sarili bakit ba may mayamang iilan habang laksa-laksa ang naghihirap sa ating bayan, kundi man sa buong daigdigan. Bakit may mga korporasyon at bakit kailangang magtayo ng samahan ang mga manggagawa? Bakit tinanggal ng mga kapitalistang edukador ang mahahalagang subject? Bakit ba laging taas ng taas taun-taon ang tuition fee? Na bukod sa pahirap sa mag-aaral ay pahirap din sa mga magulang na iginagapang sa hirap ang mga anak makapag-aral lamang. Yayain mo ang mga kapwa mo estudyante at nang kaming mga manggagawa ay makapagbigay sa kanila ng pag-aaral - talakayan  hinggil sa lipunan.”

“Sige po, Itay. Maraming salamat po sa payo ninyo. At sasabihan ko na rin ang mga kaklase ko para maisama ko sila sa talakayan. Baka sa labas na, Itay, hindi sa loob ng paaralan. Baka masita kami.”

“Salamat, anak, at ako’y iyong naunawaan. Malawak naman ang ating bakuran para pagdausan ng pag-aaral, maaari na roon. Ayusin mo lamang ang iskedyul kung kailan, at nang maisaayos ko rin ang aking iskedyul, at nang mapaghandaan din ang pag-aaral na ibibigay.”

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Agosto 1-15, 2023, pahina 18-19.

I-repeal ang Oil Deregulation Law! Oil Regulation Act, Isabatas!

I-REPEAL ANG OIL DEREGULATION LAW!

OIL REGULATION ACT, ISABATAS!

pagkukunwari lang ba ang lahat?

kunwa'y isip-isip ng paraan

laban sa patuloy na oil price hike

batas ang Oil Deregulation Law

kaya di mapigil ng gobyerno

ang pagsirit pataas ng presyo

liban kung batas na ito'y i-repeal

ang pagtaas ng presyo'y mapipigil

pati kapitalistang mapaniil

Oil Regulation Act na'y isabatas!

iyan ang talagang paraang patas

at sa masa'y masasabing parehas

negosyante man ay may maipintas

ang tanong: magagawa kaya nila?

kung tatamaan ang kapitalista

baka mawalan sila ng suporta

sa ambisyon nilang pampulitika

- gregoriovbituinjr.

08.13.2023

* tugon ng makatang gala sa editoryal ng pahayagang Bulgar, Agosto 6, 2023

Parian

PARIAN

tanong: PALENGKE sa una, pahalang

buti't ang tugon dito'y natandaan

kaya ang sagot ko agad: PARIAN

tulad sa Calamba na isang lunan

marahil di PARI ang pinagmulan

na binebenta'y pawang pansimbahan

kundi mula sa salitang PARIYAN

tulad ng PARITO't PAROON iyan

lumang salita iyon sa PALENGKE

na ibinabalik pagkat may silbi

kung saan madla'y doon namimili

ng kailangan sa araw at gabi

madalas ngang PUMARIYAN ang masa

gagala, bibili ng nais nila

PUMAPAROON din ako tuwina

upang tumingin ng mga paninda

- gregoriovbituinjr.

08.12.2023

* parian - [Sinaunang Tagalog] - plasa o pook na ginagamit na pamilihan, UP Diksiyonaryong Filipino, p. 939

Imbes plastik na balutan, ibalik ang garapa!

IMBES PLASTIK NA BALUTAN, IBALIK ANG GARAPA!

madalas akong bumili ng bitaminang iyon

na nakalagay sa bote, ngunit wala na ngayon

at sasabihin ng tindera, "Walang istak niyon

eto na lang na nakabalot, at iyan ang meron!"

tadtad na ng basurang plastik ang kapaligiran

ginagawa ng kumpanya'y tila kabaligtaran

sa botika'y wala nang mga garapang lalagyan

pulos nakaplastik na ang bibilhin mong tuluyan

bukod sa magastos na't mas mahal ang binibili

bawat tableta'y sa plastik siniksik, anong paki

nga ba nila kung sa basurang plastik mahirati

ganitong puna sana'y huwag namang isantabi

anong gagawin kung kumpanya mismo ang may gawa

pinararami ang basura nilang nililikha

mabuti pang nasa bote ang bitaminang sadya

upang mabawasan ang basurang plastik na likha

mungkahi ko'y ibalik ang garapa sa botika

upang paglagyan ng tableta, lalo't bitamina

ikampanya natin nang mabawasan ang basura

imbes na plastik na balutan, ibalik ang garapa!

- gregoriovbituinjr.

08.10.2023

Kuwatro kantos

KUWATRO KANTOS

Kuwatro Kantos agad ang napansin

kaya mabilis kong sinagot ng GIN

sa palaisipang bisyong laruin

at pinakapahinga sa gawain

tulad sa mga pakikipagtuos

paano iraos at maging manos

bawat problema'y lulutasing lubos

na di masagot ng kuwatro kantos

apat daw kasi ang sulok ng bote

kaya kuwatro kantos yaong sabi

sa lasenggo nga ba ito'y may silbi?

sangkilong bigas nga'y di makabili?

ako nama'y di mahilig bumarik

at sa pagtoma'y di na nasasabik

buti pang sumagot ng walang tumpik

ng krosword na sa kaalama'y hitik

- gregoriovbituinjr.

08.10.2023

* Kuwatro kantos - 23 PAHALANG

Ang Balatas o Milky Way

ANG BALATAS O MILKY WAY

Balatas pala ang Milky Way sa sariling wika

ayon sa diksyunaryo'y Hiligaynon na salita

sa Ilokano'y Ariwanas kung tawaging sadya

sa Waray ay Silid, animo'y kwarto ang kataga

Milky Way ay mula sa Griyegong salita naman

galaktikòs kýklos - milky circle ang kahulugan

malagatas na pagkabilog pag pinag-isipan

tila salita'y hinggil sa Malagatas na Daan

ang Balatas ay yaong nagkukumpulang bituin

sa kalawakan kabilang ang ating solar system

maganda ring minsan ang astronomiya'y aralin

at pag gabi na, ang langit ay pakasuriin din

ikalabimpitong siglo iyon nang ang Milky Way

ay matagpuan noon ni Galileo Galilei

sa pamamagitan ng teleskopyo, yaong sabi

natuklasang isa lang iyon sa mga galaxy

salamat at may pag-aaral sa ganitong paksa

hinggil sa astronomiyang animo'y mahiwaga

paano nga ba ang uniberso ay nagsimula

at ang lagay natin sa kalawaka'y maunawa

- gregoriovbituinjr.

08.03.2023

* Balatas - Hiligaynon sa Milky Way, mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 116

Ang Wika ng Buwan sa Buwan ng Wika

ANG WIKA NG BUWAN SA BUWAN NG WIKA

nakatingala ako sa buwan nang magsalita

ito sa akin tungkol sa kanyang nasasadiwa

anya: "Agosto'y Buwan ng Kasaysayan at Wika

sa buwan bang ito'y anong inyong balak magawa?"

ang tugon ko: "Oo, Buwan ngayon ng kasaysayan

dahil buwan ito nang mag-alsa ang Katipunan

kasabay din nito'y Buwan ng Wika nitong bayan

pagpupugay kay Quezon sa kanyang kapanganakan"

anang Buwan: "sa paggunita'y pagbati sa madla

pagtuunan ninyo ang kasaysayan ng nitong bansa

subalit ang wika, paunlarin ninyo ang wika

nang sunod na salinlahi, historya'y maunawa"

anya pa: "wika ba'y bakya dahil gamit ng bayan?

habang nag-iingles ang trapo, burgesya't iilan?

hindi, hindi, ang wika ninyo'y dakila't uliran!

gamit ng ninuno nang tayo'y magkaunawaan"

"sariling wika'y gamit ng manggagawa't dalita

lalo na upang bakahin ang banyaga't kuhila

upang ang bayan sa mapagsamantala'y lumaya

kaya ang inyong wika'y paunlarin ninyong kusa"

tugon ko: "O, Buwan, maraming salamat sa payo

ang munting bilin ninyo'y sasabihin ko sa guro,

sa manggagawa, magsasaka, at iba pang dako

wikang bibigkis laban sa mapang-api't hunyango"

- gregoriovbituinjr.

08.03.2023

Nagtagpo sa panulat

NAGTAGPO SA PANULAT

sa panulat tayo nagkita, aking musa

sa aking mga kataga'y nilikha kita

upang maging inspirasyon ka sa tuwina

at sa panulat ko rin ba'y mawawala ka

nagtagpo tayo sa panulat, aking mutya

habang kahalubilo ko ang mga dukha

pinapangarap ay bayang mapagkalinga

na lipunang makatao'y nais malikha

sinta, ikaw ang musa ng aking panitik

sa kathang kwento mutya kang nakasasabik

ang alindog mo sa tula ko'y natititik

di mo ba narinig ang aking mga hibik

ako'y bilanggo mang patiwarik binitin

ngunit alay ko sa iyo'y mga bituin

sa langit tinirintas, lalambi-lambitin

ako ma'y nais nilang ihulog sa bangin

- gregoriovbituinjr.

08.03.2023

Pagpitik sa kamera

PAGPITIK SA KAMERA

minsan, kailangang matuto paano pumitik

sa kamera upang lumabas na kasabik-sabik

ang larawang kinunan, ang haligkik o pag-imik

kung pangit ang litrato, uulit ka sa pagpitik

anuman ang kamera, digital, SLR, Canon, 

single lens, Kodak, Pentax, Fujifilm, Sony, o Nikon

o kumuha ka ng litrato gamit lang ang selpon

mahalaga'y ang kalabasan ng litratong iyon

kaya mabuti ring may gabay sa paglilitrato

at kung paano kamera'y gamitin mo ng wasto

nauunawaan mo ba kung Rules of Third ba'y ano?

pagtitimpla ng kulay at liwanag ba'y paano?

ano ang exposure at flash, bakit may shutter speed?

view finder, control, megapixel, bakit dapat batid?

focal length, aperture, manual focus ba'y anong hatid?

prime lens, zoom lens, ikaw ba'y may nakikitang balakid?

may kwento ba sa iyong litratong kinunang tunay?

anong naiiba o tampok sa litratong taglay?

sa history ba, litrato'y may salaysay at saysay?

o nais lang kunan dahil may saya itong bigay?

kung maging potograpo na'y iyong kinagiliwan

dapat pamilyar ka sa sarili mong kasangkapan

nang lumabas na kaiga-igaya ang larawan

habang sa iyong puso'y dama mo ang kasiyahan

- gregoriovbituinjr.

08.02.2023

Tabol at tanglo

TABOL AT TANGLO

nakita ko sa dalawang palaisipan

ang mga salitang ngayon ko lang nalaman

ang TABOL pala'y MASAMANG HANGIN SA TIYAN

at ang TANGLO ay PULUBI ang kahulugan

kaya ngayon ay gagamitin kong totoo

sa kwento, tula't sanaysay ang mga ito

at sa U.P. Diksiyonaryong Filipino

ay tiningnan ko kung kahulugan ay wasto

baka kabag din ang tabol kung tutuusin

dahil ang tiyan ay napuno din ng hangin

tanglo naman ay pulubi kung iisipin

na dapat kaawaan o tulungan natin

salamat sa mga palaisipang iyon

mga lumang salita'y biglang nakaahon

mula sa kanilang nahihimbing na kahon

halina't sa tula'y gamitin natin ngayon

- gregoriovbituinjr.

08.01.2023

Pinaghalawan:

* dalawang palaisipan mula sa pahayagang Pilipino Star Ngayon, Hulyo 31, 2023, p.15

* Unang krosword, 23 Pababa: Masamang hangin sa tiyan - Tabol

* Ikalawang krosword, 22 Pababa: Tanglo - Pulubi 

* tabol - Medisina: hangin sa tiyan na lumilikha ng kakaibang tunog kapag tinapik; liyok; mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 1197

* tanglo - [Sinaunang Tagalog]: pulubi; mula sa UPDF, p. 1226

Ang aklat ng mga kwento ni Manuel Arguilla

ANG AKLAT NG MGA KWENTO NI MANUEL ARGUILLA

Munting sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Hindi na ako nagdalawang isip na bilhin ang aklat na "The Essential Manuel Arguilla Reader" nang minsang mapagawi ako sa Malabon City Square sa Letre. Nito lang Hulyo 17, 2023, nang manggaling ako sa tanggapan ng Samahan ng Mamamayan - Zone One Tondo Organization (SM-ZOTO) sa Navotas, at nang pauwi na ay nilakad ko mula roon hanggang sa MC Square.

Sa sangay ng National Book Store sa MC Square ko nakita ang nasabing aklat na nagkakahalaga ng P250.00, at agad ko iyong binili. Klasiko na kasi sa panitikang Pilipino ang awtor, at bihira na ang koleksyon ng kanyang mga akda. Mabuti't natyempuhan ko iyon. Kilala siya dahil ilang beses na siyang nababanggit sa mga sanaysay hinggil sa panitikang Pilipino sa wikang Ingles bago pa ang panahon ng pananakop ng Hapon sa ating bayan. Inilathala iyon ng Anvil Publishing noong 2019. 

Si Manuel Arguilla ang isa sa mga manunulat na Ilokano sa wikang Ingles noong panahon bago mag-Ikalawang Daigdigang Digmaan (WWII). Popular na nababanggit sa ilang mga sanaysay ang kanyang maikling kwentong "How My Brother Leon Brought Home a Wife," kung saan nagwagi iyon ng unang gantimpala sa Commonwealth Literary Contest noong 1940.

Ayon sa likod na pabalat ng aklat, karamihan sa kanyang mga kwento ay naglalarawan ng buhay sa Nayon ng Nagrebcan, sa Bauang, La Union, kung saan siya isinilang noong 1911. Nagtapos siya ng Bachelor of Arts in Education noong 1933 sa Unibersidad ng Pilipinas. Naging kasapi siya at sa kalaunan ay naging pangulo ng UP Writers' Club at naging patnugot ng Literary Apprentice. Napangasawa niya si Lydia Villanueva na isa ring magaling na manunulat, at nanirahan sila sa Ermita, Maynila.

Nagturo si Arguilla ng malikhaing pagsusulat sa Unibersidad ng Maynila at nagtrabaho sa Bureau of Public Welfare bilang managing editor ng Welfare Advocate hanggang 1943. Hanggang siya'y mahalal sa Board of Censors. Sa kalaunan, lihim niyang itinatag ang isang yunit paniniktik ng gerilya noong panahon ng digmaan laban sa Hapon. Noong Agosto 1944, nadakip ng mga kalaban si Manuel Arguilla at pinatay ng mga Hapon.

Ang nasabing aklat ay may Pambungad ni Jose Y. Dalisay Jr., isa ring manunulat at nakapaglathala na ng nasa higit tatlumpung aklat. Ayon kay Dalisay, may labingsiyam na kwento si Arguilla sa koleksyon nito noong 1940, na pinamagatang "How My Brother Leon Brought Home a Wife and Other Short Stories".

Gayunman, may nadagdag na anim na akda sa "The Essential Manuel Arguilla Reader" na binubuo ng  dalawampu't apat na maikling kwento at isang sanaysay. Talagang kasasabikan mong basahin ang mga ito, hindi lang dahil magaganda ang mga kwento, kundi dahil kakaunti lang ang mga manunulat na Pilipino sa wikang Ingles ang nalathala bago magkadigma. Kumbaga, mga klasikong kwento talaga. Pinagsikapan talaga ng tagapaglathala ng aklat na hanapin pa ang ibang akda ni Arguilla.

Narito ang pamagat ng 25 akda ni Arguilla sa nasabing aklat, batay sa talaan ng nilalaman, kung saan dalawampu't apat ay kwento, habang may isang sanaysay - ang Rereading the Noli, Fili.

1. Midsummer

2. Morning in Nagrebcan

3. Ato

4. Heat

5. A Son is Born

6. The Strongest Man

7. How My Brother Leon Brought Home a Wife

8. Mr. Alisangco

9. Though Young He is Marries

10. The Maid, the Man, and the Wife

11. Elias

12. Imperfect Farewell

13. Felisa

14. The Long Vacation

15. Caps and Lower Case

16. The Socialists

17. Epilogue to Revolt

18. Apes and Men

19. Rice

20. Grit

21. Misa de Gallo

22. Epilogue to a Life

23. Seven Bedtime Stories

24. Rereading the Noli, Fili

25. Rendezvous at Banzai Bridge

Sa http://pinoylit.webmanila.com/filipinowriters/arguilla.htm ay nasaliksik natin ang 19 na kwento sa "How My Brother Leon Brought Home a Wife and Other Short Stories", at ang nadagdag na anim sa "The Essential Manuel Arguilla Reader" ay ang huling anim na kwento nito - ang Grit, Misa de Gallo, Epilogue to a Life, Seven Bedtime Stories, Rereading the Noli, Fili, at ang Rendezvous at Banzai Bridge. Mabuti't ang anim na iyon ay natagpuan pa ng mga makabagong mananaliksik upang ating mabasa at manamnam ang iba pa niyang akda. Maraming salamat.

Sa pagninilay, sinubukan kong gawan ng tula si Manuel Arguilla, batay sa ilang mga saliksik:

MANUEL ARGUILLA, MAHUSAY NA MANUNULAT

tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

isang mahalagang moog ng ating panitikan

si Manuel Arguilla, manunulat mula Nagrebcan

sa Bauang, La Union; sa kanyang angking kahusayan

ay nakapagsulat ng kwentong sadyang kainaman

siya ay Ilokanong nagsulat sa wikang Ingles

inilarawan ang Nagrebcan sa akdang makinis

ikinwento ang buhay ng dukhang sa dusa'y labis

pati magsasakang sa pagkadalita nagtiis

B. A. in Education ang kursong tinapos niya

naging kasapi't pangulo ng U.P. Writers's Club pa

sa Literary Apprentice naging patnugot siya

naging managing editor ng Welfare Advocate pa

labingsiyam na kwento ang una niyang koleksyon

na sa atin ay pamana ng kanilang kahapon

dalawampu't apat na kwento't 'sang sanaysay ngayon

anim na bagong saliksik na sa aklat tinipon

sa huling bahagi ng buhay sa bayan naglingkod

sa mga gerilyang Pilipino'y naging gulugod

nilabanan ang mga Hapon, kasamang sumugod

hanggang dakpin siya't pinaslang ngunit di lumuhod

mabuhay ka, Manuel Arguilla, at iyong sulatin

bawat akda'y pamana sa henerasyong parating

maraming salamat sa kwento, bayaning magiting

at di ka na maglalaho sa panitikan natin

08.01.2023